خواص شگفت انگیز ویتامین دی

ویتامین د یا ویتامین دی (به انگلیسی: Vitamin D) یکی از ویتامینهای لازم برای بدن و از ویتامین‌های محلول در چربی است، که به رشد و استحکام استخوانها از طریق کنترل تعادل و افزایش میزان جذب کلسیم و فسفر و منیزیم کمک می‌کند. در این مقاله از بخش سلامت مجله اینترنتی وبگردون به بررسی ویتامین دی میپردازیم.

نورِ خورشید ظهر (حدود ساعت ۱۰ تا ۳) منبع اصلیِ این ویتامین است که کوله کلسیفرول یا همان ویتامین دی۳ را در لایه‌های ژرفتر روپوست (اپیدرم: Epidermis) توسط یک واکنش شیمیایی وابسته به تابش خورشید بهویژه پرتو فرابنفشِ بی (UVB) است میسازد.

ویتامین دی، در واقع نوعی هورمون (Neurosteroid) به شمار میآید که فعالانه به رشد مغز یاری می‌دهد و برآورد می‌شود تا با ۲۰۰ تا ۲۶۰۰ ژن تعامل داشته باشد و همچنان هر روزه به این آمار می افزایند.

برآیند این تعاملات از بهبود میزان منیزیم، فسفر و کلسیمِ استخوان‌ها، تا کارکردِ بهتر سیستم ایمنی، تعادل هورمون‌های پاراتیروئیدی، دستگاه جنسی، نیروی ماهیچهای، چرخهی خواب و بیداری و انواع سوختوسازهای بدن است؛که همچنین از راه ترجمه ژن‌های هسته سلول به رشد سلولها نیز کمک می‌کند.

با اینکه تأثیرات ویتامین دی، بسیار گسترده است اما معمولاً کمبود این ویتامین را بیشتر مرتبط به پوکی استخوان‌ها، عدم تعادلِ میزان هورمون‌های پاراتیروئید و ضعف سیستم ایمنی بدن می‌بینند که منجر به عدم توجه به جنبه‌های بسیار مؤثرِ دیگرِ این ویتامین می‌شود و از اهمیت و توجه بیشتر به این ویتامین می‌کاهد.

فقط برخی از ماهی‌های پرچرب مانند سالمون (نه قزل آلای سالمونی بلکه خود سالمون) و ساردین، شاه ماهی و برخی دیگر از ماهی‌های چرب، حاوی مقدار قابل توجهی از این ویتامین هستند که خود فرایند سرخ کردن هم می‌تواند نیمی از ویتامین دی آنها را از بین ببرد.

در واقع عدم وجودِ ویتامین دی در غذاها و برخورد نکردن مستقیم نور خورشیدِ ظهر (بین ساعات ۱۰ الی ۳) با پوست بدن از عوامل اصلیِ وجودِ فقر ویتامین دی در دنیاست.

تخمین زده شده که حدود یک میلیارد نفر در دنیا، به فقر ویتامین دی دچارند که این فقر در آمریکا بین ۳۶ تا ۵۴ درصد و در ایران بالای ۶۷٪[۷] و در تهران ۸۱٫۳٪ و در اصفهان ۷۰٪ می‌رسد؛ در حالی که این کمبود در فصل زمستان و بعد از آن، به دلیل کمبود خورشید یا حتی به دلیل کرونا (به علت خانه نشینی) بسیار افزایش پیدا می‌کند.

همه جای دنیا، این فقر در زنان و اطفال بیشتر دیده می‌شود، این درحالی ست که در مناطق پر آفتابِ ایران نیز، به دلیل پوشش مردم، باز هم فقر ویتامین دی به شدت دیده می‌شود که به عنوان مثال در زاهدان، پس از بررسی دقیق با آمار بالا، تخمین زده شد؛ فقر ویتامین دی به بالای ۹۰٪ می‌رسد.

همهٔ اینها در حالی است که این ویتامین از ویتامین‌های حیاتی بوده و نقش بسیار اساسی در مریض نشدن، زودتر خوب شدنِ حتی بیماری‌های تنفسی و ساده؛ مثل سرماخوردگی تا کرونا، (Covid-19) کارکردِ درستِ بسیاری از ژن‌ها، رشد و نمو صحیح و بهترِ اطفال حتی در سنین آتی آنها را دارد به طوری که کسانی که در سنین پایین دچار کمبود ویتامین دی نبوده‌اند، در مراحل بعدیِ رشد خود نیز، بسیار سالم‌تر بوده‌اند.

فواید

همان‌طور که گفته شد این ویتامین با بسیاری از ژن‌ها و دستگاه‌های بدن در رابطه است و بسیاری از خواص و فوایدی که در تحقیقات و بیماری‌ها مشاهده می‌شود نتیجهٔ همین تأثیراتی است که با بخش‌های مختلف دارد مثلاً به دلیل افزایش نیروی عضلات، زایمان زنان بهبود پیدا می‌کند چرا که عضلات آن ناحیه هم قوی تر می‌شود و بچه ای که بدنیا می‌آید سالم‌تر و در مقابل بیماری مصون تر خواهد بود چرا که این ویتامین بشدت با سیستم ایمنی و عضلات، مغز، استخوان، غدد و … در تعامل است.

اگر مادرِ طفل کمبود ویتامین دی نداشته باشد، طفل نیز ویتامین دی مناسب را دریافت می‌کند و همین‌طور شیری که مادر می‌دهد، مقدار لازمِ ویتامین دی را خواهد داشت هر چند که بشدت نیز توصیه می‌شود که از بدو تولد، دادنِ مکملِ ویتامین دی به طفل آغاز شود (برای دیدن دوز مناسب به بخش‌های پایین بروید)

و یا به دلیل تقویت سیستم ایمنی بدن و تحقیقات وسیعی که انجام شده به این نتیجه رسیده‌ایم که این ویتامین بر همهٔ بیماری‌هایی که بنام بیماری‌های خود-ایمنی شناخته شده‌اند بشدت تأثیر گذار است بعنوان مثال ممکن است که بیماری را بهبود یا پیشرفت بیماری را متوقف یا سرعتش را کاهش دهد.

همچنین خواص ضد سرطانی این ویتامین در ابعاد وسیعی آزمایش و اثبات شده‌است.

همان‌طور که در عکس‌های این تحقیق می‌بینید بیماری‌های پوستی مزمنِ خود-ایمنی مانند پیسی و پسوریازیس که غیرقابل درمان در نظر گرفته می‌شوند، توسط گروهی از دکترها و محققان در برزیل، از طریق تجویز “۳۵۰۰۰ واحد ویتامین دی، هر روز برای شش ماه و برای جلوگیری از عوارض احتمالیِ ازدیادِ ویتامین دی، کم کردن کلسیم مصرفی در تغذیه و بسیار آب خوردن (روزانه ۲٫۵لیتر)” نتایجِ بهبود شدید بیماری پیسی و برای بیماری پسوریازیس، بعضاً حتی درمانِ کامل، حاصل شده است.

• تقویت بسیار شدید سیستم ایمنی بدن و کمک به زودتر خوب شدن و مبارزه با تقریباً همهٔ بیماری‌های تنفسی و از جمله سرماخوردگی ها از جمله کرونا (Covid-19)
• سلامت استخوان‌ها
• طول عمر بیشتر
• کاهش افسردگی و بی حوصلگی
• بهبود و جلوگیری از بیماری‌هایی که بعنوان خود-ایمنی شناخته شده‌اند مثل: آرتریت، MS، خستگی مزمن، فیبرومیالژیا، کولیت و …

• افزایش سریع تر پرورش نیروی عضله
• افزایش بهبود درست کار کردن سرعت متابولیسم (سوخت و ساز) بدن
• چربی سوزی حتی اگر شخص هیچ تغییری در تغذیه و زندگیش ندهد!
• جلوگیری و بهبود بیماری‌های مربوط به سوخت و ساز بدن از جمله چاقی و دیابت
• درمان اختلالات پوستی از جمله پسوریازیس
• معتدل کردن فشار خون و انسولین بدن
• بهبود آسم
• سلامت جنسی یا همان دستگاه تولید مثل (هم مرد و هم زن)
• سلامت قلب و عروق
• سلامت مغز
• پرورش درست مغز جنین
• سلامت کلیه: ویتامین دی برای سلامت کلیه بسیار مهم است، همین‌طور کلیه برای متابولیسم درست و فعال شدن ویتامین دی مهم است
• جلوگیری از پارکینسون
• جلوگیری از انسداد مزمن ریه (COPD)
• درمان یا بهبود کم خونی در بچه‌ها
• جلوگیری از عفونت‌ها
• بهبود بیماری دو قطبی و همین‌طور تغییر مودهای روانی شدید
• سلامت قوای جنسی و تولید تستوسترون
• بهبود سلامت خواب و خواب راحت تر
• جلوگیری و بهبود انواع و اقسام سرطان‌ها از جمله سرطان پوست
• مصرف ویتامین دی در سلامت مغز و جلوگیری از آلزایمر مؤثر است.

دریافت ویتامین دی و کلسیم باعث افزایش قدرت و هماهنگی عضلات و پیشگیری از بروز بیماری‌هایی مانند راشیتیسم در کودکان، استئومالاسی در بزرگسالان و پوکی استخوان در همه سنین می‌شود.

عوارض فقر و کمبود ویتامین دی

شیوع فقر ویتامین دی به خصوص در زنان و کودکان ایرانی بین ۷۰ تا ۸۵ درصد است،

حتی در آمریکا حدود ۳۶ تا ۵۷ درصد جمعیت دارای فقر ویتامین دی هستند.

همچنین طبق در برآوردی، افراد دارای فقر ویتامین دی در تهران ۸۱٫۳٪ و در اصفهان ۷۰٪ تخمین زده شده‌اند.

و حتی در استان‌ها و شهرهایی مانند زاهدان که آفتاب زیادی به سطح زمین می‌رسد، باز هم کمبود ویتامین دی فوق‌العاده زیاد است و دلیلش را بیشتر مربوط به پوشش افراد می‌دانند.

همانطور که در قسمت فواید این ویتامین آمده، عوارض آن را هم می‌توان به بیماری‌های مربوط به همان ارگان‌ها و موارد نسبت داد.

از عوارض کمبود این ویتامین در دوران کودکی بیماری راشیتیسم است که به علت عدم جذب کلسیم و فسفر در زمان رشد استخوان‌ها (چرا که برای جذب کلسیم و فسفر به استخوان، باید میزان لازمِ ویتامین دی در بدن وجود داشته باشد)، استخوان‌های فرد دارای املاح کمی خواهد بود و نخواهد توانست بدرستی وزن فرد را تحمل کند و در نتیجه انحنا خواهد یافت.

عوارض دیگرِ آن بزرگی جمجمه، زائده‌های دکمه مانند بر روی ستون فقرات و برجستگی سینه می‌باشد. همچنین مچ دست و پا پهن می‌شود که توسط رادیوگرافی قابل تشخیص است.
در دوران کهنسالی کمبود این ویتامین باعث بروز بیماری پوکی استخوان به ویژه در زنان می‌شود.
در دوران بزرگسالی کمبود این ویتامین در بدن باعث به‌وجود آمدن بیماری استئومالاسی (نرمی استخوان) می‌شود. این بیماری با کاهش تراکمِ استخوان، دردهای شدیدی در پا و کمر ایجاد می‌کند و استخوان‌های بلند به راحتی شکسته می‌شود. اگر فرد در این دوران شروع به دریافت ویتامین دی کند، این عارضه رفع می‌شود.
در دوران کهنسالی کمبود این ویتامین باعث بروز بیماری پوکی استخوان به ویژه در زنان می‌شود.

همچنین باعث عوارضی چون دیر دندان در آوردن و دیر نشستن و دیر راه افتادن در کودکان و همچنین بد فرم شدنِ لگن که در دخترها باعث تنگی لگن شده و به ناچار باید از طریق سزارین زایمان کنند، میشود. و احتمال ابتلاء به سرطان سینه، پروستات یا هر گونه سرطان دیگری را بالا می برد.

علل کمبود و چه افرادی بیشتر در معرض کمبود قرار دارند

نگرفتن نور UVBِ آفتاب (نور خورشید در ساعاتی که سایه از جسم کوتاه تر است یعنی تقریباً ساعات ده الی سه ظهر) یا نخوردن غذاهای دارای این ویتامین، از اصلی‌ترین دلایل کمبود این ویتامین در سراسر جهان شناخته شده است.

همچنین گرفتن این نور از پشتِ شیشه، کِرِم‌های ضد آفتاب یا لباس، فایده ای برای تولید ویتامین دی توسط پوست ندارد به همین دلیل در کشورهایی چون عربستان و مناطق دیگر مثل زاهدان و سیستان و بلوچستان با اینکه مقدار بسیار زیادی، به نور آفتاب دسترسی دارند اما بعنوان مثال در زاهدان، این فقر به بالای ۹۰٪ می‌رسد.

همانطور که در قسمت منابع غذاییِ این ویتامین نیز می‌توانید ببینید، رفعِ نیاز ویتامین دی از طریق تغذیه بسیار سخت است.

توجه به این نکته ضروری است که زنان، زنان باردار، اطفال و افراد مسن بیشترین نیاز و فقر را دارند.

ضمن اینکه نتیجهٔ فقر این ویتامین در اطفال می‌تواند نتایج غیرقابل بازگشتی داشته باشد.